Skip to content Skip to footer

Instrumenty obserwacyjne Mikołaja Kopernika – Trójkąt paralaktyczny (triquetrum)

Mikołaj Kopernik w swoim obserwatorium posiadał kilka instrumentów obserwacyjnych. W ich budowie zastosował elementy drewniane, a przy ich konstrukcji korzystał z opisów starożytnych mistrzów.

Sama nazwa instrumentu powstała w średniowieczu, ale bezpośrednio odnosiła  do skonstruowanego w starożytności instrumentu astronomicznego, który został po raz pierwszy opisany przez Klaudiusza Ptolemeusza w jego najsłynniejszym dziele Almagest.

Trójkąt paralaktyczny (triquetrum)to instrument złożony z drewnianych listew połączonych ze sobą w taki sposób, aby tworzyły trójkąt równoramienny. Jedno z ramion przytwierdzone jest do drewnianego słupa za pomocą zawiasów. Do końców tej listwy przytwierdzone zostały dwie pozostałe. Na jednej znajdują się przezierniki, a na drugiej podziałka. Instrument należy ustawić tak, aby oś pionowa mierzyła dokładnie w zenit. Można dzięki niemu wyznaczyć odległość obserwowanego ciała od zenitu, celując listwę z przeziernikami na ciało niebieskie i odczytując miarę kąta z podziałki. Mikołaj Kopernik szczegółowo opisał jego zastosowanie w czwartej księdze De revolutionibus w podrozdziale Instrumenti parallacti constructiono. Przyrząd służył fromborskiemu astronomowi przede wszystkim do obserwacji Księżyca. Podobnego instrumentu używał również duński astronom Tycho Brahe. Do czasu zastosowania lutety do obserwacji nieba, uważany był za jeden z najdokładniejszych instrumentów obserwacyjnych.

W okresie do 1511 roku Kopernik odnotował 6 obserwacji Księżyca, do 1530 r. czyli do zakończenia pisania De revlutionibus przypada łącznie 12, zaś pozostałe 5 wykonano w łatach 1530— 1533. Wiemy, gdzie wykonał większość z nich: 3 wykonano w Bolonii, 2 w Krakowie, po 1 w Lidzbarku i Rzymie, a pozostałe 10 we Fromborku.

Dzięki zastosowaniu triquetrum, Kopernik wyznaczył paralaksę Srebrnego Globu, czyli kąt, pod jakim obserwował w konkretnym miejscu na powierzchni naszej planety Księżyc, w stosunku do teoretycznie obliczonej pozycji, gdyby obserwator znajdował się w środku Ziemi. Poprzez proste obliczenia, mógł tym samym obliczyć odległość do Księżyca, co pomogło w sformułowaniu rewolucyjnej teorii heliocentrycznej.

Leave a comment